Lưu ký chứng khoán là gì?

Lưu ký chứng khoán (CK) là thuật ngữ được nhắc đến khá nhiều đối với những nhà đầu tư chứng khoán. Vậy cụ thể lưu ký chứng khoán là gì? Nguyên tắc, hiệu lực, cách thức lưu ký CK như thế nào và phí lưu ký ra sao? Tất cả sẽ được chúng tôi trình bày ở bài viết dưới đây.

Khái niệm Lưu ký CK

Theo quy định trong Luật chứng khoán 2019 thì “Lưu ký chứng khoán là việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến chứng khoán lưu ký”.

Lưu ký CK là một trong những điều kiện để thực hiện giao dịch trên thị trường chứng khoán bằng cách ký hợp đồng mở tài khoản tại các thành viên lưu ký. CK đã lưu ký sẽ được ghi nhận vào tài khoản lưu ký CK đứng tên nhà đầu tư. Khi CK được giao dịch, tài khoản của nhà đầu tư sẽ ghi tăng hoặc ghi giảm mà không cần phải trao tay tờ chứng chỉ CK.

Chứng khoán chưa lưu ký là gì?

Giấy chứng nhận sở hữu cổ phần hay còn gọi là Sổ cổ đông, là một giấy tờ do công ty cổ phần tạo ra để chứng nhận phần vốn góp của các cổ đông cấu thành nên vốn điều lệ của công ty. Theo luật thì khi công ty cổ phần chưa phải là công ty đại chúng thì việc mua bán trao đổi quyền sở hữu cổ phần sẽ do Hội đồng quản trị của công ty đó quản lý và phải có báo cáo cho Sở Kế hoạch Đầu tư.

Cách thức mua bán trong thời kỳ này là hai bên thỏa thuận về giá chuyển nhượng và phương thức thanh toán và tiến hành ký kết Hợp đồng chuyển nhượng cổ phần. Sau đó 2 bên cùng ra Công ty cổ phần đó để HĐQT chứng nhận việc sang nhượng số cổ phần đó.

Chứng khoán chưa lưu ký được hiểu là trạng thái của cổ phần của công ty đang tồn tại dưới dạng Giấy chứng nhận sở hữu cổ phần. Loại chứng khoán chưa lưu ký này sử dụng để chứng thực quyền sở hữu của cổ đông và có thể trao đổi mua bán trong trường hợp công ty đó chưa phải là công ty đại chúng hoặc đã là công ty đại chúng nhưng chưa niêm yết. Trong trường hợp đã trở thành công ty niêm yết, tức đã có mã CK thì Giấy chứng nhận sở hữu cổ phần đó sẽ không mua bán được. Nếu bạn đang nắm giữ chúng và muốn bán thì phải mở một tài khoản tại công ty CK. Sau đó làm thủ tục lưu ký trước khi có thể thực hiện giao dịch.

Chứng khoán đã lưu ký là gì?

Chứng khoán đã lưu ký là loại CK ở trạng thái đã được đăng ký lưu trữ ở Trung tâm Lưu ký chứng khoán (VSD). Đây chính là số CK đang lưu hành trên sàn (HOSE, HNX hoặc UPCOM) mà các nhà đầu tư giao dịch hằng ngày thông qua các tài khoản chứng khoán được mở tại các công ty CK.

Khi chứng khoán ở trạng thái “đã lưu ký” thì các quyền liên quan đến sở hữu CK như: quyền bỏ phiếu, quyền nhận lãi, vốn gốc trái phiếu, quyền nhận cổ phiếu thưởng, cổ tức bằng cổ phiếu, cổ tức bằng tiền, quyền mua cổ phiếu phát hành thêm, quyền chuyển đổi trái phiếu chuyển đổi… sẽ được tiến hành thực hiện thông qua VSD và chia nhỏ ra các công ty CK để đảm bảo quyền lợi cho các cổ đông.

Lưu ý: Chứng khoán đã lưu ký + Chứng khoán chưa được lưu ký = Tổng lượng chứng khoán đang niêm yết

Hệ thống lưu ký chứng khoán là gì?

Hệ thống lưu ký CK bao gồm Trung tâm Lưu ký chứng khoán (VSD) và các thành viên lưu ký. Trong đó:

Thành viên lưu ký là công ty CK, ngân hàng thương mại hoạt động tại Việt Nam được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký CK và được VSD chấp thuận trở thành thành viên lưu ký ( Theo Điểm a, Khoản 1 Điều 56 Luật chứng khoán 2019).

Việc lưu ký CK của các nhà đầu tư chỉ được thực hiện tại các thành viên lưu ký của Trung tâm giao dịch CK.

• Để đảm bảo quyền và lợi ích của khách hàng tham gia, thành viên lưu ký có nhiệm vụ mở tài khoản chứng khoán một cách chi tiết và quản lý tách biệt tài sản của từng cá nhân, tránh tình trạng lẫn lộn khó kiểm soát.
• Theo quy định lưu ký CK, tài sản CK của khách hàng tại thành viên lưu ký là tài sản thuộc sở hữu của khách hàng và quản lý tách biệt riêng với tài sản của thành viên. Thành viên lưu ký tuyệt đối không được sử dụng CK trong tài khoản của khách hàng trong bất kỳ trường hợp nào, nếu bị phát hiện sẽ xử phạt theo quy định pháp luật.

Nguyên tắc lưu ký chứng khoán là gì?

• Việc lưu ký CK của khách hàng được quản lý theo hai cấp: khách hàng lưu ký CK tại thành viên lưu ký và thành viên lưu ký tái lưu ký CK của khách hàng tại VSD.
• Thành viên lưu ký nhận lưu ký các CK của khách hàng với tư cách là người được khách hàng ủy quyền thực hiện các nghiệp vụ đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán CK. Để lưu ký CK, khách hàng phải ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký CK với thành viên lưu ký.
• VSD nhận tái lưu ký CK từ các thành viên lưu ký với tư cách là người được thành viên ủy quyền thực hiện các nghiệp vụ liên quan tới hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán CK. Để tái lưu ký CK, thành viên phải mở tài khoản lưu ký CK đứng tên thành viên lưu ký tại VSD.

Như vậy lưu ký CK là một trong những điều kiện để thực hiện giao dịch trên thị trường chứng khoán. Trước khi thực hiện giao dịch chứng khoán, nhà đầu tư phải ký hợp đồng mở tài khoản tại các thành viên lưu ký. Lưu ký CK là bắt buộc khi muốn CK được giao dịch qua sàn giao dịch của Trung tâm giao dịch CK. Trung tâm giao dịch CK hiện nay đóng vai trò là trung tâm lưu ký. Việc lưu ký CK chỉ được thực hiện tại các thành viên lưu ký của Trung tâm giao dịch CK.

Hiệu lực lưu ký CK

• Việc lưu ký CK có hiệu lực kể từ thời điểm VSD thực hiện hạch toán trên tài khoản lưu ký CK liên quan của thành viên mở tại VSD.
• Việc hạch toán, chuyển khoản CK bằng bút toán ghi sổ giữa các tài khoản lưu ký CK của thành viên hoặc khách hàng lưu ký tại VSD có hiệu lực pháp lý như đối với chuyển giao CK vật chất và được pháp luật thừa nhận.
• CK chưa được giao dịch bán khi chưa được VSD hạch toán vào tài khoản CK giao dịch của thành viên.

Theo đó, nếu bạn đăng ký mua CK mà chưa giao dịch trên thị trường chứng khoán thì không bắt buộc phải lưu ký CK.

Phí lưu ký chứng khoán

Chứng khoán đã lưu ký được quản lý và giám sát liên tục bởi công ty CK và cao hơn là VSD. Chính vì vậy sẽ phát sinh một khoản phí để VSD duy trì hoạt động. Phí lưu ký có một số đặc điểm cần lưu ý:

• Phí lưu ký được thu bởi VSD thông qua hệ thống công ty CK. Phí này được tính vào mỗi giao dịch mua hoặc bán của khách hàng, công ty CK đóng vai trò “thu hộ” chứ không được hưởng gì cả.
• Phí lưu ký chỉ thu trên số cổ phần hoặc trái phiếu đã lưu ký. Nếu bạn là cổ đông đang nắm giữ số lượng lớn loại cổ phiếu chưa lưu ký và chưa có nhu cầu bán (thường là cổ đông chiến lược, cổ đông nhà nước, cổ đông nội bộ hoặc cổ đông lớn) thì không cần phải lưu ký. Lý do đơn giản là không phải chịu phí và nếu có nhu cầu bán thì thủ tục đăng ký lưu ký cũng nhanh và đơn giản.
• Phí lưu ký bản chất là một loại phí bảo hiểm tài sản. Đây là nguồn kinh phí để VSD duy trì hoạt động kiểm tra rà soát các công ty CK hàng ngày để đảm bảo các công ty này tuân thủ đúng luật. Tại trung tâm lưu ký có back-up sẵn một server (máy chủ) phụ để đề phòng rủi ro ngoài ý muốn. Thậm chí nếu các công ty gặp sự cố và mất hết dữ liệu thì VSD cũng ngay lập tức có thể cung cấp lại dữ liệu đầy đủ. Cách hoạt động theo nguyên tắc đối soát ngược giữa VSD và các công ty CK giúp đảm bảo sự minh bạch đối với tài khoản CK của bạn. Chỉ cần bạn mua hết tiền trong tài khoản CK của mình thì sẽ không có khả năng trục lợi xảy ra.
• Phí lưu ký là một loại phí phụ trong các loại phí thuế, phí này khá thấp và tính theo số lượng CK chứ không tính theo giá trị giao dịch. Chỉ 0,3 đồng/cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền có bảo đảm/tháng. 0,2 đồng/trái phiếu doanh nghiệp, công cụ nợ theo quy định tại Luật Quản lý nợ công/tháng, tối đa 2.000.000 đồng/tháng/mã trái phiếu doanh nghiệp, công cụ nợ theo quy định tại Luật Quản lý nợ công.

Các lưu ý đối với hoạt động lưu ký CK

• Lưu ký CK là bắt buộc trước khi muốn CK được giao dịch qua sàn giao dịch của Trung tâm giao dịch CK.
• Việc lưu ký CK chỉ được thực hiện tại các thành viên lưu ký của Trung tâm giao dịch CK.
• Các thành viên lưu ký bao gồm các công ty CK và các ngân hàng thương mại đã được Ủy Ban Chứng Khoán Nhà Nước cấp phép hoạt động lưu ký và đã đăng ký làm thành viên lưu ký của Trung tâm giao dịch CK.
• Mỗi nhà đầu tư chỉ được mở một tài khoản lưu ký tại một thành viên lưu ký.
• Khi mở tài khoản lưu ký, nhà đầu tư phải cung cấp địa chỉ liên lạc rõ ràng, chính xác và đầy đủ nhất để tránh những tình huống phát sinh sau này.
• Người đứng tên lưu ký CK phải chính là chủ sở hữu CK, kể cả cổ phiếu vô danh.
• Số seri của tờ chứng chỉ CK cũng phải đúng là số seri của chủ sở hữu đã đăng ký quyền sở hữu tại tổ chức phát hành.
• Việc quản lý tài khoản lưu ký CK tại VSD sẽ được thực hiện dựa trên tổng số dư trên các tài khoản lưu ký CK của khách hàng đã mở tại các thành viên lưu ký phải luôn khớp với số dư tài khoản lưu ký của thành viên lưu ký mở tại VSD.
• Những trường hợp từ chối lưu ký đó là: Chứng chỉ CK bị hỏng, bị nhòe không thể nhận diện được các thông tin cơ bản.
• Các chứng chỉ CK thuộc diện bị thông báo mất cắp hoặc giả mạo sẽ bị tạm giữ để giao cho tổ chức phát hành hoặc cơ quan có thẩm quyền để xử lý.
• Trung tâm giao dịch CK là người được ủy quyền thay mặt người đồng sở hữu CK lưu ký nhận các quyền được hưởng từ tổ chức phát hành như cổ tức, lãi trái phiếu, cổ phiếu thưởng.

Hướng dẫn lưu ký chứng khoán

Hồ sơ lưu ký chứng khoán

• Sổ cổ đông hoặc Giấy chứng nhận sở hữu cổ phần (bản gốc)
• CMND/CCCD/Hộ chiếu (bản phô tô và bản gốc để đối chiếu) nếu là nhà đầu tư cá nhân hoặc Giấy đăng ký kinh doanh (bản phô tô có công chứng) nếu là tổ chức.
• Phiếu gửi chứng khoán theo mẫu

Các bước lưu ký chứng khoán

Bước 1: Mở một tài khoản giao dịch chứng khoán.

Nếu bạn chưa có tài khoản hãy mở một tài khoản chứng khoán tại đây.

Bước 2: Điền thông tin vào phiếu gửi CK kèm theo sổ cổ đông hoặc giấy chứng nhận sở hữu CK đưa cho nhân viên hỗ trợ lưu ký của thành viên lưu ký CK.

Bước 3: Nhân viên hỗ trợ lưu ký CK sẽ kiểm tra thông tin trên sổ cổ đông hoặc giấy chứng nhận sở hữu CK. Đối chiếu các thông tin này với thông tin do tổ chức phát hành đã đăng ký với VSD. Nếu thông tin khớp, ký trên phiếu gửi CK và  bạn sẽ được trả lại 01 liên. Nếu thông tin không khớp, bạn sẽ phải ký vào mẫu đề nghị điều chỉnh thông tin của VSD. Sau đó bạn sẽ được trả lại 01 liên phiếu gửi CK.

Bước 4: Thành viên lưu kí sẽ hoàn thiện hồ sơ, gửi lên trung tâm lưu ký.

Bước 5: Sau khoảng 7 đến 10 ngày làm việc sẽ nhận được chứng từ ghi có hiệu lực từ VSD, Thành viên lưu ký sẽ hạch toán ghi tăng số CK tương ứng của bạn vào hệ thống. Hệ thống sẽ tự động gửi tin nhắn SMS thông báo cho bạn kết quả.

Trên đây chúng tôi đã tổng hợp tất cả những kiến thức về việc lưu ký, giúp bạn hiểu được lưu ký chứng khoán là gì? và các vấn đề liên quan. Nếu bạn có CK chưa lưu ký, chúc bạn sẽ lưu ký thành công. Bạn gặp khó khăn trong việc mở tài khoản để lưu ký hãy liên hệ với chúng tôi để được hỗ trợ tốt nhất.